Een journalist die het niet bij vertellen laat, maar in actie komt. Met The Sunday Foundation, voor thuis- en daklozen, voor kinderen in de diamantmijnen in Sierra Leone (Afrika), de Social Club en nu ook voor Oekraïne. Daarnaast is hij ook nog tv-presentator op KRO-NCRV, columnist, schrijver én te horen op de radio. Sander de Kramer heeft een bomvolle agenda.
In dit interview vertelt hij over de actie in Oekraïne waar hij druk mee bezig is: het zorgen dat zoveel mogelijk mensen een kachel krijgen om de winter door te kunnen komen in deze vreselijke tijd van oorlog.
Hoe gaat het met de kachel-actie voor Oekraïne?
Het gaat hartstikke goed met de actie. Er komen veel donaties binnen. Er is een bus gesponsord, er worden heel veel kachels gesponsord, het gaat eigenlijk beter dan verwacht. Ik vroeg me af of mensen nog wel bezig waren met Oekraïne, maar uit de actie blijkt dat mensen erg begaan zijn met de Oekraïners en wat hen overkomt. Dat is hartverwarmend om te zien.
Ik zag de laatste tijd elke dag in het nieuws dat Oekraïne de ergste winter sinds WOII vreest en dat heeft er natuurlijk alles mee kan maken dat het weer kan dalen tot onder de -20. De Russen zijn bezig met het klaarmaken van het bombarderen van elektriciteitscentrales, waardoor Oekraïners letterlijk in de kou komen te staan. Ik zag dat elke keer in het nieuws en dacht bij mezelf: dat mogen we toch niet laten gebeuren? Ik sprak mijn goede vriend Levchenko, die voetballer, Hij zei ook: er zitten gewoon mensen in kapotgeschoten huizen in de kou en uiteindelijk is er niemand die om ze bekommert. En toen dacht ik: weet je wat? We gaan gewoon beginnen met kachels voor Oekraïne. En dan is het ook wel een beetje de journalist in mij die het over het voetlicht kan brengen. Ik maak het duidelijk en concreet voor mensen en dan merk je dat mensen snel warmlopen om mensen daar te helpen. Ik vind dat heel bijzonder.
Hoe was het om in Oekraïne te zijn?
Het was heel heftig. Ik heb veel van de wereld gezien en ik heb veel ellende gezien, ik heb jarenlang het programma Reisadvies Negatief gemaakt, waarbij ik veel in ontwikkelgebieden kwam. Dus ik weet wat voor beesten er in mensen loskomen als er oorlog uitbreekt en dat went eigenlijk nooit. Of je nu in Cambodja staat bij een boom waartegen de baby’s dood werden geslagen om kogels uit te sparen, of dat je in Sierra Leone bent waar ledematen werden afgehakt van totaal onschuldige mensen omdat ze dan niet konden stemmen, want het was no hand, no vote. Het is krankzinnig en dat is ook weer met dit zo. Je komt bijvoorbeeld een flat binnen bij een moeder met jonge dochter, de vader is doodgeschoten en het huis is kapotgeschoten. De ramen zijn er letterlijk uitgeblazen door de bombardementen. Dan breekt je hart. Dan denk je bij jezelf: wat is dit heftig.
Hetzelfde had ik met een vrouw, Hannah, in Kiev. Die had ook helemaal niks meer. En je voelt je dan nederig dat je daar met een kachel staat, maar ze begon te huilen en zei: het gaat niet alleen om het kacheltje, het gaat er ook om dat er aan ons gedacht wordt, dat we niet vergeten worden. Ze pakte het allerlaatste wat er was overgebleven van haar huis, dat was een flesje wodka, en ze zei: ik wil dat je dit aanneemt. Nou, dan breekt je hart. Ik heb de hele tijd het kippenvel op mijn trommelvliezen gehad.
Neem je dat dan uiteindelijk wel aan? Want ik kan me voorstellen dat je dan wel een dubbel gevoel hebt.
Jazeker is dat een dubbel gevoel, maar ik heb het aangenomen omdat zij heel graag wilde dat ik het aannam en het voor haar ook een soort trots was. Ze gaf dit als blijk van waardering. Dat was wel heel bijzonder.
Is het lastig om soms de keuze te moeten maken wie je wel en niet helpt?
Ik maak de keuze niet zelf. We werken samen met een lokale organisatie die gelieerd is aan het Rode Kruis. Zij hadden van tevoren de meest kwetsbare mensen al geselecteerd, de mensen die het het hardste nodig hebben. Dat zijn er op dit moment heel veel. De stad Bucha is bijvoorbeeld echt platgebombardeerd. Toen ik bij de mensen thuiskwam had ik ook al gauw door: dit zijn inderdaad de mensen die echt een kacheltje nodig hebben. Bijvoorbeeld mensen met een gehandicapt kind waardoor ze aan huis gekluisterd zaten, of mensen bij wie gewoon echt alles kapotgeschoten was. En je bent wel blij dat je ze een kachel hebt kunnen geven, maar je weet ook dat er nog heel veel werk te verzetten is. Daarom ben ik ook zo blij met de massale support van Nederland. Ik merk dat het mij ook weer de energie geeft, hoewel ik aangeslagen ben teruggekomen. Je hebt misschien meer gezien dan goed is voor een mens, maar aan de andere kant geeft het ook weer energie om mensen te helpen en met een team te zijn van positieve mensen die de schouders er met elkaar onder zet.
Hoe gaat het nu verder met de actie?
We hebben haast: de temperaturen kunnen nu al dalen naar -8 in de nacht en dat gaat alleen maar kouder worden. Gelukkig werkt de media goed mee: er wordt goed gerapporteerd, waardoor er behoorlijk wat geld binnenkomt. Dat zetten we meteen om in kachels. We maken zowel houtkachels als gaskachels en kopen ook generatoren om bijvoorbeeld ziekenhuizen in beweging te houden. Om te verwarmen, maar ook zodat ze operaties kunnen uitvoeren. We zijn nu dus bezig met drie soorten. We zijn nu bezig met transportbedrijven, met gasbedrijven, want we leveren niet alleen de gaskachels, maar ook de gasfles en gas. Voor 35 euro per maand kun je bijvoorbeeld een gezin sponsoren om 3 maanden gas te hebben. Zo proberen we zoveel mogelijk mensen in een zo kort mogelijke tijd te helpen. En het gaat echt om doodvriezen: als je in -20 in een kapot huis zit, dan wordt het echt serieus hoor. Nu al hangen de ijspegels letterlijk aan de kozijnen. We zitten ook in meerdere steden: niet alleen in Bucha en Kiev, maar ook in Charkov, in Cherson, in Donetsk, dus ook echt in de gebieden waar het front is.
Hoeveel mensen hoop je uiteindelijk te kunnen beschermen met deze actie?
Ik vind het heel moeilijk om te zeggen hoeveel mensen. Mensen zijn ook heel solidair op het moment dat het oorlog is en dat het er écht op aan komt. Ze zitten allemaal in hetzelfde schuitje. Als we een kachel geven, is het niet alleen voor een gezin. Ook de buren komen erbij, de overburen komen erbij, de bovenburen komen erbij. Uiteindelijk helpt één kachel heel veel mensen te verwarmen en zo proberen we ze door de winter heen te slaan, zeg maar. Ik hoop dat de oorlog gewoon zo snel mogelijk ophoudt en dat de situatie normaliseert, maar ja, er zijn zoveel mensen die in de kou zitten dat het gewoon heel hard nodig is om dit voor elkaar te boksen.
Met de houding van Poetin heb ik er eerlijk gezegd niet veel vertrouwen in dat het normaliseert.
Nee, dat is ook zo. Maar je hoopt dat er achter de schermen vredesbesprekingen zijn en dat de internationale gemeenschap zoveel druk kan uitoefenen dat uiteindelijk die verschrikkelijke oorlog ophoudt.
Waarom de keuze voor de kachels als actie voor Oekraïne?
Het is een heel concreet project dat voortkomt uit de berichtgeving dat ze de zwaarste horrorwinter sinds WOII verwachten. Daarop anticipeer je dan. Ik ben ooit door journalist Frits Baarda actiejournalist genoemd, misschien dekt dat wel een beetje de lading. Ik ben journalist, maar als ik onrecht zie, dan doe ik er ook iets aan. Ik vind actiejournalist wel een mooie term: we gaan het niet alleen opschrijven, we gaan er ook iets aan doen.
Maar alleen kan ik niks, we doen het met een team. We hebben bijvoorbeeld zelfs een buschauffeur, Henny, die binnenkort 79 jaar wordt. Die heeft ons naar Oekraïne toe gereden. Hij is voor de duvel niet bang en heeft 7,5 miljoen kilometer in zijn leven gereden. Zonder dit soort mensen kunnen wij de actie niet ondernemen. Het zijn juist al die mensen die om ons heen gaan bewegen die ervoor zorgen dat we uiteindelijk kunnen doen wat we nu doen. Ik kan het alleen door de gulle, warme harten van de mensen. Dat gebeurt nu massaal en dat vind ik heel mooi om mee te maken. We hebben alleen al de eerste paar dagen meer dan 20.000 bezoekers gehad op onze website. Heel veel daarvan hebben een donatie gemaakt. Bedrijven staakten hun kerstpakkettenactie en gaven met elkaar kachels cadeau. En net belde er een bedrijf dat vroeg waar echt nog behoefte aan is behalve kachels. Ik zei: we hebben behoefte aan een goede bus, want deze bus is eigenlijk aan het einde van zijn latijn. Dan sponsoren wij de bus, zeiden ze. En vervolgens zei het busbedrijf: wij vinden het zo fantastisch wat jullie doen, jullie krijgen enorme korting op de bus. Er zijn heel veel mensen die nu in actie komen en van de actie weten en daar komen hartverwarmende dingen uit.
Laatst was ik in een radioprogramma en toen kreeg ik een berichtje van iemand die zei: ik krijg op dit moment euthanasie en ik hoorde van de actie op de radio. Ik dacht: ik kan mijn geld toch niet meenemen. En die deed vervolgens een enorme donatie. Dat zijn natuurlijk echt hartverwarmende, ontroerende dingen die je dan meemaakt. Of iemand die zegt: ik heb het zelf niet zo heel breed, maar ik heb het goed en ik heb het warm en ik heb een belastingvoordeeltje gehad, ik sponsor tien kachels. Dat is natuurlijk fantastisch. Dat soort mensen, daar moet je het van hebben.
Wat maakt voor jou een actie succesvol? Gebruik je bepaalde ervaringen als je een actie organiseert?
Waar ik heel erg in geloof, als actiejournalist, of als hulpverlener, hoe je wilt, is dat je mensen alleen kunt helpen om zichzelf te helpen. Ik geloof niet in ontwikkelingshulp oude stijl. Mensen zichzelf laten helpen kun je heel goed doen door lokale organisaties te empoweren om een verschil te maken in een land. Als ik in een bus daar naartoe rijd en lukraak op straat mensen aan ga staan spreken, dan gaat er natuurlijk heel veel mis. Je slaat de handen ineen met een lokale organisatie die vertelt waar je moet zijn. Dan ga je daar met zijn allen naartoe en dan gebeuren er magische dingen. Ik heb een enorm goede band gekregen met de mensen waarmee ik nu om ga en dat is gewoon echt hartverwarmend. Wat je ook merkt, dat is ook wel weer leuk, is dat er andere mensen bezig waren met kacheltjes verzamelen en dat die, omdat ik het verhaal ergens vertel, ook gevonden worden via internet en die worden ook gesupport. Die had ik laatst aan de telefoon en die vertelden dat er bij hen ook een boost was in mensen die kacheltjes wilden schenken toen ik op de radio was geweest. Dat is fantastisch: je krijgt gewoon echt een soort sneeuwbaleffect.
Probeer je ook bedrijven die kachels verkopen te overtuigen om mee te doen aan deze actie?
Zeker! Dat is het eerste waarmee ik begonnen ben. Ik heb Gimeg gebeld en ik heb de directeur gevraagd of ik er langs mocht komen. Gelukkig kende hij me en zei hij meteen: ik vind het een fantastische actie, we hoeven geen winst te maken op de kachels. Je mag ze tegen kostprijs meenemen. En dat zijn de dingen waarmee je het verschil kunt maken. Zo kun je grote stappen maken en dat zijn we op dit moment ook aan het doen.
Hoop je ook om de actie onder de aandacht te brengen door bijvoorbeeld in een talkshow te zitten?
Ja, zeker. Juist door het verhaal te vertellen en door het heel beeldend te vertellen, dus het heel concreet en simpel te maken voor mensen, zie je dat mensen het belang ervan in zien. Toen ik de lokale organisatie sprak, zeiden ze: we hebben meer nodig. We hebben ook pampers nodig, we hebben matrassen nodig, voedselpakketten… En toen zei ik: ja, maar er zijn veel organisaties die zich richten op voedselpakketten, organisaties die zich richten op continentiematerialen. Laten wij ons nou richten op kachels. Want dat is nu op dit moment echt dat wat levens redt. En zo word je niet de winkel van sinkel. Dan kun je zeggen: dit is de actie, kachels voor Oekraïne. Zo breng je een hele duidelijke boodschap over het voetlicht.
Je hebt ook nog een andere stichting, de Sunday Foundation. Combineer je dat op dit moment?
Het leuke is dat het allemaal vrijwilligerswerk is. Ik geloof vooral in vrijwilligerswerk in tweede- en derdewereldlanden. Dat komt omdat je dan echt de klik maakt met de lokale bevolking. Dat doe ik eigenlijk al vanaf dat ik in Afrika kwam in 2007, dat ik in Sierra Leone kwam omdat het was uitgeroepen tot slechte plek op de wereld door de VN. Toen ben ik daar naartoe gegaan als journalist en toen heb ik daar zoveel gezien, bijvoorbeeld kinderen in de diamantmijnen, en toen heb ik besloten om daar ook echt iets aan te gaan doen. Die kinderen daar uithalen en scholen te bouwen voor de meest kansarme kinderen. Dat is wat ik tot de dag van vandaag doe op vrijwillige basis. Het loopt als een rode draad door mijn leven. Mijn moeder heeft mij ooit meegenomen, toen ik een jaar of zeven was, naar een demonstratie waar mensen demonstreerden voor de indianen die van land gejaagd werden omdat er dure mineralen in de grond waren gevonden. We stonden daar met een klein groepje, maar ik had echt het gevoel van: ja, we staan hier voor de goede zaak. Mijn moeder heeft mij altijd geleerd: als je onrecht ziet, of als je dingen ziet die het daglicht niet kunnen verdragen, sta er dan tegen op. Doe er iets aan. Ga niet staan kijken zoals de meeste mensen doen. En dat is iets wat heel erg in mijn systeem is gaan zitten. Ik probeer niet alleen de boodschap te brengen als journalist, maar ik probeer ook echt het verschil te maken. En dat hoef je niet altijd zelf te doen. Dat kun je af en toe heel goed doen door A aan B te koppelen, bijvoorbeeld een organisatie aan een sponsor. Ik geloof dat ik dat wel goed kan.
Richt je je op dit moment puur op Oekraïne?
Ik doe eigenlijk heel veel. Ik heb ambassadeur van de kledingbank, armoedebeleid in met name Rotterdam. Ik ben ambassadeur van de Social Club, een organisatie voor mensen met een verstandelijke beperking, een heel mooi dagbestedingsproject. Ik ben ambassadeur van Life Center, dat is de organisatie waar we dit in Oekraïne mee doen. Zij waren al actief in Oekraïne en ik geef de organisatie hier eigenlijk gezicht, handen en voeten mee. Dat is wel heel mooi en dat past me ook als een jas. Maar tegelijk ben ik natuurlijk ook nog steeds met Afrika bezig. En met familiehuis Daniël de Hoed, met familie van mensen met kanker. En tegelijk gaat mijn werk natuurlijk ook gewoon door.
Heb je alweer op de planning staan wanneer je naar Oekraïne gaat om kachels uit te delen?
Ik ga er wel weer naartoe, maar ik weet nog niet wanneer. Ik ben nu eerst hier alles aan het organiseren.
Wat staat je te doen voor de komende tijd qua organisatie?
Zorgen dat de kachels van A naar B komen en zorgen dat je kachels kunt inkopen. Ziekenhuizen bevoorraden met generatoren, waardoor de kwetsbaren verwarming hebben en operaties kunnen worden uitgevoerd. Dat is de hoofdmoot.
Hoe stel je je grenzen om te zorgen dat het niet te veel voor jezelf wordt?
Die stelt mijn vrouw, Wendy! Die ziet dat bij mij. Ze is mijn agenda, en mijn steun en toeverlaat.
Heb je tot slot nog een boodschap voor de lezers van dit interview?
Volg je hart en als je iets heel graag wilt doen, doe het dan ook. Zet die stap. Dan zie je vanzelf dat zich deuren openen. Als het goed voelt volgens je hart, dan komt het altijd goed.