Interview met Marc Van Ranst: “Long-Covid is voorlopig nog een onder-bestudeerd en vooral onder-gesubsidieerd onderzoek, waar meer aandacht naartoe moet gaan!”

Marc van Ranst, bekend viroloog uit België, studeerde af als arts, volgde een opleiding voor medisch onderzoek en is specialist in de klinische biologie. Daarnaast is Van Ranst hoogleraar geneeskunde aan de KU Leuven en ontving hij een eredoctoraat van de universiteiten van Amsterdam en Leiden. Tijdens de coronaperiode adviseerde hij mede de Belgische regering met betrekking tot de te volgen koers in de bestrijding van de pandemie. Op Twitter, maar ook in diverse publieke media is Van Ranst actief, hij deelt er zijn mening over de actualiteit en verschillende professionele en maatschappelijke thema’s. Actueelnieuws.org blikt met hem terug op 2022 en de coronapandemie. 

Ziet u als viroloog verschil in de manier waarop door gevestigde instituties in België en Nederland wordt omgegaan met snel veranderende inzichten in het kader van de pandemie? 

“Het is boeiend om te kijken naar die verschillen, al zijn er natuurlijk veel meer gelijkenissen. Dat mogen we toch ook niet vergeten. Tijdens de coronacrisis, en zeker wanneer we het hebben over aerosolen en ook wel over mondkapjes – wij noemen dat mondmaskers – denk ik dat we in België daar wat vroeger vertrouwd mee zijn geraakt en zeker met aerosolen ook internationaal voorloper waren. Vorige week zijn er in België bij Koninklijk besluit luchthygiëne voorwaarden aan eigenlijk alle publieke binnenruimten gesteld, zodanig dat men daar met CO2-metingen aan bepaalde normen moet voldoen. Dat gebeurt elders maar bij mondjesmaat, want het begrip van de noodzaak daarvan sijpelt maar langzaam door in vele andere landen, waaronder ook Nederland. Ook de Wereldgezondheidsorganisatie is er traag in geweest om het belang van aerosolen te duiden en sommige landen en organisaties twijfelen nog altijd over of aerosolen nu wel of niet belangrijk zijn. Terwijl een heleboel andere daar eigenlijk al wel uit zijn. Dat is dus zeker een verschil. 

Invoeren van het gebruik van mondmaskers gebeurde in Nederland ook trager. Tijdens een interview heb ik in 2020 gezegd – toen er in Nederland nog geen sprake was van mondkapjes – het is geen kwestie van óf jullie die gaan gebruiken, maar het is een kwestie van wanneer dat gaat gebeuren. Uiteindelijk is het dragen van mondkapjes dan toch ingevoerd, maar traag en onder veel voorwaarden, terwijl het nu in België gewoon is geworden om mensen met mondkapjes op in de trein, in een zaal of in een auditorium te zien. Dat zijn keuzes die mensen zelf maken, soms gebaseerd op risicoperceptie, maar vaak ook gebaseerd op het feit dat men zelf wat verkouden is en andere mensen niet wil aansteken. 

Een ander verschil was de laatste lockdown die jullie in Nederland hebben meegemaakt aan het einde van vorig jaar en begin dit jaar, dat was er eentje die we in België helemaal niet hebben gehad. Bij ons was daar geen sprake van omdat we zelfs in de meest pessimistische scenario’s voldoende intensieve zorgbedden zouden hebben. In België hebben we per 100.000 inwoners namelijk dubbel zoveel intensieve zorgbedden als Nederland. Dat betekent dat we met wat meer gemak naar een zekere dreiging of pessimistische scenario’s kunnen kijken dan men in Nederland heeft gedaan.”

Hoe kijkt u terug op het jaar 2022?

“2022 was het jaar van de omslag. Het jaar waarin de pandemie, in tegenstelling tot in 2020 en 2021, niet meer volledig op de voorgrond stond. Ik denk dat dat voor iedereen, virologen inbegrepen, bijzonder welkom was. Dit is het jaar dat we eigenlijk terug naar een normalere situatie gingen. Er zijn nog altijd wel coronagolven, het virus is niet verdwenen en er zijn nog altijd mensen die sterven aan Covid. Dat mag men ook niet vergeten. Er is ook het fenomeen van long-Covid en ik wil zeer uitdrukkelijk benadrukken dat dat een voorlopig nog onder-bestudeerd en vooral onder-gesubsidieerd onderzoek is, waar meer aandacht naartoe moet gaan, want op lange termijn kan dat belangrijk zijn. Maar voor de rest is het eigenlijk terug naar normaal, er zijn geen sectoren gesloten, er zijn geen coronamaatregelen meer. Wat ook betekent dat we weer kennismaken met de jaarlijkse verkoudheden en daar nu ook heel verbaasd over zijn. We waren daar even niet meer aan gewend, dus we herontdekken nu verkoudheden en RSV en we herontdekken dat deze periode van het jaar altijd een piekperiode is voor allerhande luchtweginfecties. Voor de rest was het een normaler jaar, behalve natuurlijk dat men niet opgelucht kan ademhalen omdat er andere crisissen bij kwamen, zoals Oekraïne, en dan daaraan gelinkt natuurlijk de energiecrisis. Het is niet dat mensen ineens zonder veel zorgen konden gaan leven. De coronazorgen zijn gewoon overgenomen door weer andere zorgen.”

Wat is volgens u de reden dat onderzoek naar long-Covid onder-gesubsidieerd is?

“De belangrijkste reden is dat long-Covid een minder makkelijk objectief te omschrijven fenomeen is. Bij Covid kun je een Covid-test doen, en wanneer je daarbij het SARS CoV-2 virus vindt, dan weet je dat de kans dat je symptomen daaraan te wijten zijn, groot is. Maar er is geen long-Covid test, long-Covid is een heel breed begrip, met heel variabele symptomen bij verschillende mensen, zodanig dat je dat moeilijk met gemak kan diagnosticeren of objectiveren. Die situatie is niet onbekend. We hebben in de geneeskunde andere zaken die moeilijk te definiëren zijn, zoals fibromyalgie en chronisch vermoeidheid syndroom, die worden dan ook wat achtergesteld in het onderzoek. Wat tot gevolg heeft dat mensen met die klachten uiteindelijk dreigen te verdwijnen uit de klassieke geneeskunde en dan ten prooi vallen aan kwakzalvers die met allerhande testjes en medicijntjes proberen er wat aan te doen, waar de patiënt dan flink voor betaalt en waarmee ze eigenlijk die mensen gewoon financieel leeg zuigen.”

Wat zou u willen zeggen om mensen daartegen te beschermen? 

“De boodschap is eigenlijk tweeledig. Ten eerste naar het medisch wetenschappelijk korps, waar ook  de overheid bij hoort, neem dit serieus, zorg dat er onderzoek naar wordt gedaan en faciliteer dat onderzoek. En naar patiënten, blijf geloven in de traditionele geneeskunde. We kunnen niet alles, maar als we het niet kunnen in de traditionele geneeskunde, dan helpt het echt niet om naar homeopaten, orthomoleculaire therapeuten of andere mensen te gaan die zonder al te veel medische opleiding mensen van alles voorspiegelen en waarbij sommigen vooral geld uit de zakken kloppen.”

In Nederland waren tijdens de coronacrisis ook huisartsen die ivermectine voorschreven. U heeft eerder gewaarschuwd dat dat een medicijn tegen schurft is. Zijn de huisartsen die dat voor hebben geschreven volgens u hard genoeg aangepakt?

“Ik vind dat een moeilijke vraag. Je moet artsen natuurlijk een zekere vrijheid van therapeutisch handelen gunnen, dat vind ik heel belangrijk, maar langs de andere kant, moet je ook heel duidelijk maken dat wanneer de specialisten bij EMA en FDA alle mogelijke onderzoeken bekijken en uiteindelijk oordelen dat een bepaald middel niet werkt, je niet kunt werken onder het motto ‘baadt het niet, dan schaadt het niet’. Zulke medicijnen hebben wel degelijk ook bijwerkingen en zijn gewoon niet voor dit gebruik bedoeld. Het is dus heel vreemd om ze toch tegen Covid te gaan voorschrijven. Ik had heel graag gehad dat middelen zoals hydroxychloroquine en ivermectine hadden gewerkt tegen Covid. Dat zijn spotgoedkope middelen, dus het was prachtig geweest als ze zouden werken, maar het nuchtere feit is dat ze niet werken en dan moet je ze ook niet gebruiken. Moet je dan huisartsen die dat gebruiken bij patiënten enorm hard aanpakken. Nee, ik vind dat je die mensen niet draconisch moet gaan bestraffen. Velen doen dat, of hebben dat gedaan, omdat ze echt hun patiënten wilden helpen en dit wilden proberen. Dat is denk ik de grens van de therapeutische vrijheid, maar wanneer men ziet dat het niet werkt of wanneer men hoort te weten dat het niet werkt, dan moet men er ook mee stoppen. En dan kunnen die huisartsen wel zeggen, bij de patiënten waarbij ik het geprobeerd heb, werkte het wel, maar zo werkt dat niet. Dat is geen klinisch onderzoek, dat is anekdotiek en daar kun je in de geneeskunde geen conclusies op baseren. Uiteindelijk worden een heleboel mensen namelijk gewoon spontaan beter van sommige aandoeningen. Je moet daar serieus over zijn en dat betekent ook dat je je bijschoolt en wanneer je leest dat een middel niet werkt en niet aangeraden wordt, zelfs niet wordt aangeraden tegen Covid door de firma die de pillen maakt en miljarden zou kunnen verdienen wanneer het wel zou werken, of wanneer zij zeggen dat het niet werkt, dan vind ik dat er toch een lampje moet gaan branden.”

U heeft op Twitter meer dan 180.000 volgers. Denkt u dat u op dat medium met uw informatievoorziening mensen voldoende hebt kunnen waarschuwen tegen dit soort zaken of denkt u dat veel mensen erg eigenwijs zijn wat dat betreft?

“Ik heb daar geen enkele verwachting of hoop over. En daarnaast heb ik liever dat men de artikelen leest waar ik naar verwijs, dan dat men mij op mijn woord gelooft. U mag de invloed van Twitter nu ook niet overschatten. Twitter is een geweldig medium, wanneer je een discussie wil voeren of journalisten wil bereiken, maar langs de andere kant zitten er ook heel wat nare mensen op Twitter en dat geeft een hele bizarre kijk op de werkelijkheid. Wanneer je Twitter leest, dan zou je denken dat Van Ranst de meest gehate persoon in België is, maar dat merk ik niet wanneer ik op straat loop, dan zijn de mensen supervriendelijk. Voor een deel is Twitter dus een echokamer, voor een deel een speeltuin, en voor een deel ook een gore riool, maar je kunt er misschien een aantal mensen mee bereiken en misschien heeft dat wat invloed. En je kunt de manifeste onwaarheden die sommigen verspreiden en die geloofd worden door veel mensen, proberen te duiden en als onzin benoemen. Ik ben daar meestal niet wollig in en dat hoort ook niet. Wanneer je geconfronteerd wordt met onzin, dan mag je onzin gewoon onzin noemen.”

Tijdens de coronapandemie hebben u en ook uw dierbaren veel meegemaakt. Wat heeft u moeten opofferen om een uitgesproken viroloog in de coronatijd te zijn?

“Wat je opoffert is ten eerste tijd. Wanneer je als viroloog getraind bent en je wordt geconfronteerd met een pandemie door een virus, dan kun je moeilijk aan de zijlijn blijven staan. Het lijkt me heel normaal dat je dan hard je best doet en daar eigenlijk al je tijd in investeert. Voor een deel geef je ook je privacy op. Dat is natuurlijk het bijproduct wanneer je regelmatig in de media komt. Privacy is een hoog goed. Anoniem over straat lopen is iets wat je pas apprecieert, wanneer het niet kan. Maar ik zie daar ook een evolutie in, in 2020 en 2021 was dat moeilijker dan in 2022. Er komen weer andere wanen van de dag en ook die situatie wordt steeds normaler. Maar het blijft vervelend, wanneer je een hamburger bij McDonalds eet, dat een beetje later daar een foto van terug te vinden is op Twitter.”

Er is ook sprake van een groot veiligheidsissue geweest, niet alleen voor u, maar ook voor uw gezin. Hoe heeft dat u persoonlijk geraakt?

“Uiteindelijk is het uiteraard zeer vervelend wanneer je gezin betrokken wordt bij de dingen die je beroepsmatig doet. Ik probeer er maar zo normaal mogelijk over te doen. En ik wil toch wel benadrukken, dat het niet enkel bij mij en mijn familie gebeurde, maar ook bij vele andere virologen, ook in Nederland, in Duitsland, enzovoort. Een deel van de samenleving, een klein deel van de samenleving weliswaar, begon plotseling de meest gemene dingen te zeggen, en er nog bedreigingen bij te uiten ook. Ik kon ook helemaal niet appreciëren dat een aantal mensen uit de anti-vaccin en viruswaanzinachtige sfeer, mijn adres gingen delen en me thuis kwamen opzoeken. Dat hoort niet.”

Wat is het verband tussen luchtvervuiling en corona?

“Dat zijn twee verschillende dingen, maar ze kunnen wel een verband hebben. Luchtvervuiling beschadigt de luchtwegen en dat zorgt ervoor dat andere zaken die de luchtwegen beschadigen een makkelijkere ingangspoort vinden. Intacte luchtwegen zijn minder makkelijk te infecteren dan luchtwegen die al beschadigd zijn door vervuiling door fijnstof en zo meer. Maar het gaat ook nog verder. Wanneer je bijvoorbeeld extra wilt ventileren om het risico op infectie binnenskamers kleiner te maken, dan betekent dat in gebieden waar veel luchtvervuiling wordt geproduceerd, dat je die luchtvervuiling binnen haalt. Kiezen we dan voor fijnstof of kiezen we voor het virus? Die keuze maakt het moeilijker om ramen open te zetten, wat ook niet bepaald goed is.”

Pfizer was afgelopen jaar het meest winstgevende bedrijf van Nederland. Hoe kijkt u aan tegen het verdienmodel van de farmaceutische industrie?

“De farmaceutische industrie moet je controleren, controleren en om zeker te zijn dan nog maar eens controleren. Maar je moet er aan de andere kant ook wel realistisch in zijn. Die industrie maakt winst. Net als de bakker en de slager maken ze hun producten niet omdat ze u zo aardig vinden, maar om er winst mee te maken. Je kunt niet zonder de farmaceutische industrie, want wie gaat er dan geneesmiddelen maken? Liefdadigheidsinstellingen hebben geen vaccinfirma’s en geen vaccinfabrieken. Je moet dus zorgen dat de productie van geneesmiddelen op een eerlijke en faire manier gebeurt, maar aan de andere kant moet je ook kunnen begrijpen dat firma’s winst maken en een deel van die winst natuurlijk ook in innovatie investeren. De farmaceutische industrie is een industrie die waarschijnlijk een van de meest gecontroleerde industrieën is. En dat is ook heel normaal, maar mensen die praten over big pharma en daar denigrerend over doen, die nemen ook een pilletje wanneer ze hoofdpijn hebben, en dat pilletje is niet gemaakt door de lokale boerderij.”

Denkt u dat we in Nederland voldoende voorbereid zijn op een volgende pandemie?

“Werkelijk elke dag verschijnen er op dit moment boeken over de volgende pandemie. Uiteraard moeten we lessen trekken uit de coronapandemie die nu bijna voorbij is. Er zijn heel belangrijke dingen gebeurd, die ook ingrijpend waren, dan moet je zo goed mogelijk evalueren en daar lessen uit trekken. Uit elke van de vorige pandemieën hebben we ook dingen geleerd, we worden dus wel beter. Maar – en dit vind ik heel belangrijk – ergens is er bij de bevolking op een bepaald moment het idee ontstaan dat we een pandemie kunnen ‘weg managen’, wanneer politici de juiste beslissingen nemen op aangeven van experts die het juiste advies geven, dan zouden we een pandemie volledig onder controle moeten krijgen. Dat gaat nooit lukken, dat is een compleet verkeerde verwachting! Men kan proberen de impact van een pandemie te verkleinen en de duur ervan te verkorten door bijvoorbeeld vaccins, maar voor een deel is het ook een natuurfenomeen. Een natuurfenomeen dat mede door menselijk gedrag wordt bepaald. En wanneer we denken dat we het menselijk gedrag volledig kunnen controleren door maatregelen, dan vergissen we ons. Het zou dus overmoed zijn om te denken dat we een volgende pandemie kunnen vermijden of tot niets kunnen herleiden als we maar de juiste dingen doen. Dat is werkelijk overmoed en dat schept ook verkeerde verwachtingen bij de bevolking.”

Hoe kijkt u aan tegen de huidige situatie in China, op het gebied van corona?

“China is natuurlijk een apart probleem, omdat er daar meer dan een miljard mensen, een flink deel van onze aardbevolking, leven. China is een bijzonder land, omdat men het bezwaarlijk een democratie kan noemen. In het begin van de hele coronaperiode hebben zij besloten te proberen die curve naar beneden te krijgen door een lockdown te doen en dat werkte. Na een tijdje kon het virus onder controle worden gebracht. De lockdown daar heeft alleen niks te maken met de lockdowns die we in België en in Nederland hebben gehad. Wearables die informatie geven over mensen die lopen en fietsen, die laten zien dat er hier in die periodes nog nooit zoveel gefietst en gewandeld is, plus 50% tijdens de lockdowns. Mensen bleven dus helemaal niet binnen. In China wordt je echt opgesloten, kom je niet buiten. Dat is natuurlijk vreselijk, zeker wanneer dat voor een langere periode is, dus men kon dat niet volhouden. Daarnaast had deze strategie enigszins kans op slagen bij een virus zoals het Wuhan virus, de eerste en oorspronkelijke variant, maar ondertussen is dat virus vele malen meer infectieus geworden en daar werkt die hele Covid-politie niet tegen. Ik kan de mazen van het net niet zo klein maken dat de huidige virusvarianten niet rond gaan en dat zag men ook in China. China heeft daarop gereageerd met nog meer repressie, quarantaine en isolatie, en nóg meer lockdowns. Daarmee kwamen ze in een heel moeilijke spiraal, omdat dit uiteindelijk zeer beschadigend is voor het sociale leven in China en ook – en dat is voor de leiders daar waarschijnlijk even belangrijk, zo niet belangrijker – voor de economische situatie van China. China groeit normaalgesproken op economisch gebied jaarlijks enorm, en dat lukt natuurlijk nu niet. En daar maakt men zich zorgen over, want de reden dat in China de zeer draconische maatregelen aanvaard werden, is dat honderden miljoenen mensen door dat systeem uit armoede zijn gehaald. Maar wanneer dat stopt omwille van het stagneren van de economische groei, dan verliest het regime de sympathie van de bevolking. Dat is bijzonder gevaarlijk en daarom kiest men er nu voor om een groot deel van de maatregelen te liften. Dat gaat leiden tot meer infecties en die moet men dan onder controle krijgen. Een van de dingen die men daarom nu doet, in tegenstelling tot een paar maanden geleden, is veel meer aandacht besteden aan het vaccineren van ouderen. Het probleem is dat ze om geopolitieke redenen vaccineren met hun eigen vaccins, die minder efficiënt zijn dan de mRNA vaccins van Pfizer en Moderna. In China heeft men heel weinig huisartsen, als men ziek is, gaat men naar het ziekenhuis. Binnen een paar weken gaan we zien of die ziekenhuizen daardoor overbelast worden.”

Heeft u tot slot nog een boodschap voor de lezers van het interview?

“Ik wens iedereen een nog veel beter 2023.”