“De werkelijkheid is vaak grijzer of geschakeerder dan het Openbaar Ministerie wil doen geloven.”
Schrijver en misdaadjournalist Harry Lensink schreef al verschillende boeken en spraakmakende artikelen over diverse onderwerpen met betrekking tot de Nederlandse misdaadscene. Onderwerpen die hij beschreef omvatten onder andere het Holleeder-proces, de aanpak van Hells Angels, de Demmink-affaire en de inzet van kroongetuigen. Onlangs kwam het boek uit dat hij samen met Wim van de Pol schreef over een nog altijd niet achterhaald deel van het losgeld dat 40 jaar geleden werd betaald voor de ontvoerde Freddy Heineken en zijn chauffeur Ab Doderer, Het Heineken-losgeld. Actueel Nieuws sprak hem onder andere over dit boek en de podcast De jacht op het Heineken losgeld.
Kunt u iets vertellen over hoe u in de misdaadjournalistiek terecht bent gekomen?
“Ik heb eerst de School voor Journalistiek gedaan in Zwolle en ben daarna Amerikanistiek gaan studeren in Amsterdam. Onderdeel van die studie was een stage in New York bij degene die toen de correspondent voor het Algemeen Dagblad en de publieke omroepen was, Bernard Hammelburg. Tijdens die stage heb ik veel kunnen schrijven voor het AD. Daarna ben ik in Nederland in eerste instantie in de tv-wereld terechtgekomen, vervolgens heb ik toch weer mijn oude stiel opgepakt en ben weer gaan schrijven. Zo ben ik eind vorige eeuw uiteindelijk bij Quote beland en daar heb ik de smaak van de tijdschriftjournalistiek te pakken gekregen. Ik had eerder ook al stage gelopen bij HP de tijd, dus ik had wel wat ervaring op dat gebied. Bij Quote heb ik mij gaandeweg toegelegd op het portretteren van zogenaamde captains of industry, de leden van de Quote 500, de rich and famous van Nederland.
Dat portretteren van ondernemers en bestuurders was waar ik het meeste voldoening uit haalde, tot op een gegeven moment Willem Endstra voorbij kwam. Hij had al mijn aandacht toen hij nog een relatief onbekende, maar wel steenrijke ondernemer was met een hoge notering in de Quote 500. In die dagen gingen er geruchten dat hij gelieerd zou zijn aan types uit het milieu. En zo heb ik eigenlijk zonder dat ik het op dat moment wist, de eerste schreden gezet op het gebied van de misdaadjournalistiek. Een collega en ik zijn in die tijd in de zaken van Endstra gedoken, en ik heb Endstra ook nog geïnterviewd voor Quote. Voor mij was dat de kickoff, ik vond het fascinerend om te kijken naar het gebied waar boven- en onderwereld elkaar raken en Endstra was daar de vleesgeworden scharnier van. Vervolgens ben ik overgestapt naar Nieuwe Revue waar ik me echt heb toegelegd op misdaadjournalistiek en dan met name op alles rondom het circus Holleeder. Zo ben ik uiteindelijk terechtgekomen bij Vrij Nederland, waar ik Marian Husken trof die al jaren met georganiseerde criminaliteit bezig was. Zij was naast een fijne bondgenoot voor dat dossier ook een mentor, iemand met een waanzinnige kennis en staat van dienst. Samen hebben we 11 jaar lang opgetrokken en de ontwikkelingen binnen de georganiseerde misdaad en met name de bestrijding daarvan beschreven. In die tijd heb ik ook een boek over Endstra geschreven, Stille Willem.
Zo is in grote lijnen mijn schrijvende journalistieke carrière met name in de misdaadjournalistiek verlopen. Daarna ben ik wat meer het journalistiek management ingegaan. Nadat Vrij Nederland wat in het ongerede raakte en daar mensen weg moesten, waaronder ook ik zelf, heb ik nog een jaar gefreelancet, onder andere voor Follow the Money. Toen er een baan voorbij kwam als eindredacteur voor het radio-onderzoeksprogramma Argos, heb ik dat twee jaar gedaan. Na twee jaar raakte ik in gesprek met Eric Smit en Arne van der Wal, die ik al kende uit mijn Quote tijd, zij vroegen mij of ik zin had om de hoofdredactie van Follow the Money te versterken en dat is waar ik nu zit.”
De zaak van Kaatee is ook een zaak waarin u zich heeft vastgebeten en die nu nog steeds loopt omdat meneer Kaatee opnieuw is vervolgd. Dat is ook een kwestie waarin de grens tussen bovenwereld en onderwereld als onderwerp een rol speelt, maakt dat ook, dat u die zaak zo intrigerend vindt?
“Kaatee heb ik in 2007 voor het eerst geïnterviewd. Toen vond ik al dat hij een sterk verhaal had, een goede verdediging tegen de verdenkingen die het OM tegen hem koesterde en eigenlijk nog steeds koestert. Marcel Kaatee bevindt zich absoluut op het snijvlak van boven- en onderwereld. Vraag is of hij daar bewust voor gekozen heeft, of dat hij speelbal is geweest van de samenwerking tussen de Endstra’s, de Holleeders en de Paarlbergen van deze wereld. Ik heb de neiging om het laatste te denken, omdat ik vind dat hij eigenlijk overal een antwoord op heeft en dat wat hij stelt op papier in ieder geval allemaal deugt. Ik vind het dus een interessante kwestie, omdat het een typisch geval is van waar de criminele werkelijkheid en de feitelijke omstandigheden recht tegenover elkaar staan. Op papier is van alles terug te vinden en deugt alles, maar tegelijkertijd hoor en zie je en merk je ook als je met mensen praat, dat er tussen boeven onderling wel degelijk afspraken zijn gemaakt over wie welk deel toevalt, hoe witte boorden criminelen voor bepaalde criminelen – echte drugshandelaren of afpersers in het geval van Holleeder – ervoor zorgen dat het geld ook genoten kan worden en dus dat het naar boven komt in die bovenwereld. Maar die afspraken op de achterkant van het sigarendoosje, die krijgen we nooit te zien. Dan is de vraag hoe kun je als overheid aantonen dat mensen waarvan jij denkt, dat ze dienstverleners van de criminelen zijn – zoals Kaatee – dat ook daadwerkelijk zijn. Ik zie dat het OM in het geval van Kaatee echt alles uit de kast trekt om dat overeind te houden, onder meer gebruik maakt van de verklaringen van de zussen Holleeder en die zijn om het maar zo te zeggen niet in hun laatste leugentje gestikt.”
In het boek De jacht op het Heineken losgeld komen meerdere betrokkenen bij de zaak aan het woord, ook mensen die nog niet eerder publiekelijk hierover gesproken hebben. Bijvoorbeeld de inbreng van Gerard Holleeder is interessant omdat hij voor het eerst zijn verhaal doet en ook in de podcast aan het woord is. Kunt u iets vertellen over de totstandkoming van de podcast De jacht op het Heineken losgeld?
“Inmiddels ruim een jaar geleden raakte ik in gesprek met Marcel Kaatee, die ik dus al een tijd ken. Hij vertelde dat hij opnieuw vervolgd wordt vanwege het Heineken losgeld, een zaak die 40 jaar geleden speelde en nu nog steeds een issue is voor het Openbaar Ministerie. Hij zei ‘ze verdenken mij van witwassen’. Ik dacht in eerste instantie, ik heb al zoveel over die zaak geschreven, ik heb de hele kwestie al uitgeplozen toen ik met Endstra en Holleeder bezig was 10 jaar geleden. Maar gaandeweg dacht ik ook, het feit dat het nu toch weer speelt en het feit dat het 40 jaar geleden is, samen met het feit dat we een nieuw medium hebben waar ik heel veel plezier aan beleef, namelijk podcasts, is misschien genoeg reden om dat toch eens te gaan verkennen. Toen ben ik met mijn collega Sofie Blok van Follow the Money eens na gaan denken of we dat zouden moeten opzetten. Via Marcel kwam ik toen in contact met Gerard Holleeder, wat natuurlijk een interessante spreker zou zijn voor een podcast. Hij had ook wel een reden om zijn verhaal te vertellen, zo bleek. Toen was één en één twee en hebben we afspraken met hem gemaakt. Hij was eerst wat huiverig, maar gaandeweg raakte hij overtuigd dat hij een bijdrage kon leveren en voor ons was die natuurlijk heel interessant. Naast het feit dat we echt de geschiedenis in gingen en in stukken gingen duiken en met mensen uit het verleden zouden gaan praten, kregen we ook iemand binnen die de hele periode heeft meegemaakt en tot op de dag van vandaag nog nooit eerder zijn verhaal had gedaan. Hij had weliswaar niet zelf daar aan de knoppen gezeten, maar kon ons in ieder geval een blik gunnen in een wereld waar we eigenlijk bijzonder weinig van weten. Hij was dus voor ons een interessante spreker en ik denk ook voor de meeste luisteraars van de podcast.”
Was u verrast over het feit dat hij aangaf dat hij vindt dat de zussen Holleeder liegen?
”Daar was ik inderdaad door verrast omdat hij niet eerder zijn verhaal had gedaan. In het proces tegen Holleeder in 2018, waarin de zussen hebben getuigd tegen Willem, werd gevraagd of ook geprobeerd was om broer Gerard over te halen om zijn verhaal te doen. Toen meldde het Openbaar Ministerie dat Gerard bang zou zijn voor Willem, bang dat hij zelf geliquideerd zou worden, dus dat hij eigenlijk uit angst niet durfde te spreken. Het OM zag daarin een bevestiging van de moordlust van grote broer Willem. Gerard stelt dat dat helemaal niet waar is. Hij zegt zich nooit uitgesproken te hebben over de zaken die Willem worden aangewreven en waar hij voor veroordeeld is, omdat hij daar niets over weet. Willem heeft volgens Gerard wel een grote mond, dat heeft hij altijd gehad, en sommige mensen zijn daarvan onder de indruk, maar Gerard zelf heeft altijd een goede band gehad met zijn broer, zegt hij.
En dan is het dus gek dat hij zo wordt neergezet omdat de zussen dat met het Openbaar Ministerie zouden hebben gedeeld. In 2020, 2021 als duidelijk wordt dat Kaatee opnieuw wordt vervolgd omdat de zussen een verklaring over hem hebben afgelegd, dat hij willens en wetens voor Holleeder aan het witwassen was met de gokhallen op de Amsterdamse Wallen, zeggen de zussen dat Gerard daar ook aan heeft meegewerkt. Ook daarvan zegt Gerard dat het niet waar is. Weliswaar is er protectiegeld naar Willem gegaan tot 2008 en geeft Gerard toe dat inderdaad aan Sonja te hebben gegeven, maar het is volgens Gerard echt niet zo dat er wekelijks € 3.000 zwart uit die gokhallen werden gehaald en aan Willem werd gegeven. Maar dit leidde er uiteindelijk toe dat Gerard, toen zijn moeder overleed in 2022, dat pas 3 dagen na dato te horen kreeg van de politie, die hem lieten weten dat hij, als hij dat wilde, afscheid van zijn moeder kon nemen met zijn eigen gezin. Gerard is toen halsoverkop met een busje naar begraafplaats Zorgvlied getransporteerd en heeft daar kort bij de kist van zijn moeder een moment van overdenking kunnen hebben, waarna hij snel weer met zijn gezin terug werd gebracht naar zijn woning. Achteraf is hem gebleken dat er later die dag een crematie plaatsvond waar zijn zussen en hun naasten wel bij waren en hij dus niet bij mocht zijn. Daar is hij heel boos en verdrietig over geworden. Volgens hem is de reden dat hij weg werd gehouden bij dat overlijden en de crematie, dat de zussen vinden dat hij in het kamp zit van hun grote broer. Daar is een soort kloof in die familie ontstaan, waar nu ook Gerard een partij in is geworden die tegenover zijn zussen staat. En dat is een nieuw geluid en ook een nuance en ik denk dat dat wel interessant is bij de vele verhalen die al eerder voor ons zijn uitgestrooid. Niet in de laatste plaats dankzij Peter R. de Vries en de zussen die volop de publiciteit hebben gezocht en Astrid Holleeder die boeken heeft geschreven. Voor Holleeder werd het een achterhoedegevecht, hij was in het maatschappelijk discours in ieder geval al schuldig bevonden. Ik zeg niet dat hij onschuldig is, dat hoor je mij niet zeggen, maar het was wel echt een publiciteitsstunt van de dames en ik denk dat ons boek wel duidelijk maakt dat het iets minder zwart/wit is dan de buitenwereld zou moeten geloven. Astrid en Sonja hebben toch ook echt hun stinkende best gedaan om het geld dat bij collega Heineken ontvoerder Cor van Hout zat na diens dood veilig te stellen en te zorgen dat Sonja daar nog van zou kunnen genieten. Daar speelden dus meerdere belangen en ik hoop en ik verwacht dat mensen die het boek lezen en luisteren naar de podcast, in ieder geval met die gedachte achterblijven dat de werkelijkheid vaak grijzer of geschakeerder is dan het Openbaar Ministerie wil doen geloven.”
In hoeverre denkt u dat geld ook een motief is geweest voor de zussen om te verklaren over hun broer Willem Holleeder?
“Dat is wat Holleeder en zijn verdediging hebben geopperd. Ik vermoed zelf niet dat zij over broer Willem zijn gaan verklaren, omdat dat dan de aandacht weg zou halen bij het onderzoek naar hun eigen handelen – het zogenaamde goudsnip onderzoek naar de erfenis van Cor van hout, waarin ze werden verdacht van witwassen met valse aangifte van successierechten – maar het was wel een fijne bijkomstigheid, laat ik het zo zeggen. Ik denk dat ze daadwerkelijk klem hebben gezeten tussen opsporing en een psychopathische broer die inderdaad probeerde alles naar zijn hand te zetten en die eisen had die absoluut onredelijk waren, waarbij zij continu naar zijn pijpen moesten dansen. Dus ik snap dat ze die situatie wilden doorbreken en een kans zagen om schoon schip te maken en te zorgen dat hij voor eens en altijd achter de tralies zou verdwijnen. Maar ik denk dat ze toen hebben gedacht dat het ook een fantastische mogelijkheid was om ervoor te zorgen dat het OM niet langer onderzoek zou doen naar die erfenis van Van Hout. Er is een schikking betaalt van 1,1 miljoen euro. Wat wij begrijpen uit de stukken die we daarover hebben kunnen raadplegen, is dat de FIOD eerder zicht had op minimaal vier miljoen euro. Dat zou betekenen dat Sonja een kleine 3 miljoen euro heeft kunnen veiligstellen via allerlei buitenlandse constructies, vennootschappen in onder meer Panama en bankrekeningen in Zwitserland. Ik denk dat het goed is om je te realiseren als je de waarheid van de zussen tot je neemt, dat ze over andere zaken gewoon snoeihard hebben gelogen of daar gewoon niets over hebben gezegd, dus dat ze hoe dan ook ook een belang hebben.”
Jan-Dirk Paarlberg komt ook voor in het boek over het Heineken losgeld, er wordt onder andere naar buiten gebracht dat hij een herzieningsverzoek heeft ingediend. Kunt u daar iets over vertellen?
“Paarlberg is misschien een nog wel interessantere figuur, vind ik zelf, dan Kaatee, daarom heb ik er ook een boek over geschreven. Paarlberg behoorde natuurlijk echt tot de absolute bovenwereld. Hij was een van de rijkste Nederlanders en is vervolgens echt ongelooflijk diep gevallen. Het is interessant om te onderzoeken, hoe dat nou is gegaan. Wat heeft een man in zijn positie, die toen goed was voor honderden miljoenen, doen besluiten om voor Willem Holleeder 17 miljoen euro veilig te stellen, zodat Holleeder daar later van zou kunnen genieten. Hij ontkent zelf ten stelligste dat hij willens en wetens daaraan heeft meegewerkt, maar ik denk dat we dat 15 jaar na dato wel wat scherper zien.
Dat herzieningsverzoek van Paarlberg is in dat opzicht interessant, want wat je, als je de lijn van Paarlberg volgt, ziet, is het verschil tussen de zakelijke situatie en de criminele werkelijkheid. Waarschijnlijk is gewoon op de achtergrond, vermoedelijk op het kantoor van Moszkowicz, ergens eind 2002 een plannetje bedacht door Holleeder, Dino Soerel als zaak vertegenwoordiger van Stanley Hillis, criminelen die hadden belegd bij Endstra en Willem Endstra zelf. Endstra werd onder druk gezet, ze hadden bij hem belegd en wilden hun geld terug. De vraag was hoe dat geld bij hen moest komen en daar is denk ik het snode plan ontstaan om Jan-Dirk Paarlberg te gebruiken om dat geld veilig te stellen, waardoor er gelegenheid zou zijn om op termijn bij zijn buitenlandse vennootschappen de veiliggestelde miljoenen terug te halen. Dat is het verhaal van Paarlberg. Ik denk dat hier hetzelfde geldt, als wat geldt voor het verhaal van Kaatee, de zwart/wit werkelijkheid die de overheid wil schetsen van wie er fout en goed zijn en hoe de zaken zijn gelopen, die botst wat mij betreft met de feiten die er liggen als je echt gaat graven in de dossiers en gaat praten met mensen. Er komt dan toch een ander beeld naar voren en er blijven eigenlijk heel veel vragen open, waarvan ik ook vind dat Paarlberg die niet voldoende beantwoordt. Ook van Kaatee heb ik mijn twijfels of hij echt het achterste van zijn tong laat zien. Maar het gaat erom wat er te bewijzen valt. En daar vallen de nodige vraagtekens bij te zetten.”
Zijn er nog bepaalde zaken die u als onderzoeksjournalist nog niet hebt behandeld, maar waarmee u in de toekomst graag aan de slag wilt?
“Ik zit nu in de hoofdredactie van Follow te Money, dus ik heb iets minder ruimte dan ik had toen ik zelf nog schreef. Maar wat ik een heel interessante ontwikkeling vind, die bij Follow te Money ook door Yelle Tieleman is opgepakt, is de jacht op het criminele geld, waar ik zelf al eerder een boek over heb geschreven met Marian Husken en een serie over heb gemaakt bij Vrij Nederland. Daarvan zie je nu dat dat veel meer internationale context en ook een digitale context heeft gekregen. De geldstromen naar oorden als Dubai en de voormalige Sovjet republieken, maar ook de huidige focus op cryptomunten en cryptomixers, daar wordt door het OM toch ook naar gekeken als plekken waar veel van de miljarden drugsgeld die jaarlijks in Nederland rondgaan weer boven komen drijven. Dat vind ik toch een interessante ontwikkeling om naar te kijken.”
Heeft u ter afsluiting van het interview nog een boodschap voor de lezers?
“Ik zou zeggen, wees voorzichtig met je oordeel op basis van wat wij misdaadjournalisten naar buiten brengen en publiceren. Vaak is dat nog niet 10% van wat er zich daadwerkelijk heeft afgespeeld, en op basis van die 10% proberen wij inzicht te geven in een dossier, in een onderzoek, in een verdenking. Maar wees niet te snel met je oordeel, wacht af wat de rechters ervan vinden, en oordeel zelfs dan nog niet direct.”