Interview met Eva González Pérez

Fotograaf: Babette van der Velde

De toeslagenaffaire, de media stonden er de afgelopen tijd vol van. In de aanloop naar de recente verkiezingen leek er zelfs dagelijks iets over te lezen. In het kort draait deze affaire om het feit dat duizenden ouders door de Belastingdienst onterecht werden beschuldigd van fraude, dat hun kinderopvangtoeslag werd stopgezet en dat ze zonder motivering werden gesommeerd al ontvangen toeslag terug te betalen en daartegen jarenlang in bezwaarprocedures werden gehouden zonder enig resultaat. Voor deze ouders had deze hele kwestie vaak grote financiële gevolgen en er bleken bij de Belastingdienst fouten gemaakt, gegevens achtergehouden en mensen gediscrimineerd te zijn. Staatssecretaris van Financiën Menno Snel, minister van Economische zaken Eric Wiebes en PvdA-leider Lodewijk Asscher zijn vanwege deze affaire afgetreden, vijf topambtenaren werden op non-actief gezet en het kabinet is er zelfs over gevallen. Voor de verkiezingen schreven de kranten dat gedupeerden zouden worden gecompenseerd, er zou eindelijk een einde komen aan hun ellende. Voor Actueel Nieuws reden om in onze serie interviews met interessante mensen Mr. Eva Gonzalez Perez uit te nodigen voor een gesprek over hoe het zover heeft kunnen komen en of de kwestie nu eindelijk echt is opgelost. 

Mr. Gonzalez Perez is de advocaat die aan het begin stond van dit enorme dossier. Ze werd geboren in het Spaanse Cáceres, maar kwam al op jonge leeftijd naar Nederland omdat haar ouders hier een betere toekomst voor henzelf en hun dochter wilden nastreven. Mr. Gonzalez Perez wilde al jong advocaat worden en met haar sterke gevoel voor rechtvaardigheid wil ze het liefst mensen helpen van wie de rechten worden geschonden, die niet in staat zijn om zichzelf te verdedigen en geen financiële ruimte hebben om dure advocaten te betalen, vandaar ook haar passie voor de sociale advocatuur. Zes jaar lang streed ze inmiddels al voor gerechtigheid en duidelijkheid voor de ouders die ze vertegenwoordigt. 

Kunt u voor onze lezers, die u misschien nog niet kennen, iets over uzelf vertellen?

“Ik heb rechten gestudeerd in Utrecht. Aanvankelijk ben ik daar begonnen met Europees recht, maar dat was voor mij niet concreet genoeg, daarom ben ik algemeen Nederlands recht gaan doen. Ik heb me in de loop der jaren met name gespecialiseerd in arbeidsrecht, sociaal verzekeringsrecht en psychiatrisch patiëntenrecht, eigenlijk alle zaken die met de overheid te maken hebben.Sinds de drukte door de zaken rondom de kinderopvangtoeslag is mijn praktijk op de genoemde rechtsgebieden, behalve op het vlak van het psychiatrisch patiëntenrecht, stil komen te staan.”

Hoe bent u in aanraking gekomen met wat later de toeslagenaffaire zou blijken?

“Mijn man heeft een gastouderbureau en een kinderdagverblijf, zijn passie is de kinderopvang. In de tweede helft van 2014 kregen zijn gastouderbureau-klanten brieven van de Belastingdienst waarin werd gesteld dat hun kinderopvangtoeslag zou worden stopgezet en om allerlei informatie werd gevraagd. Die mensen hebben netjes die brieven beantwoord, we dachten toen nog dat de kwestie daarmee wel opgelost zou zijn, de bewijzen waren immers ingeleverd. Helaas was dat echter niet het geval, er kwam geen reactie of verdere informatie van de Belastingdienst en mensen werden aan het lijntje gehouden, de toeslagen bleven stopgezet, nieuwe aanvragen werden geblokkeerd en wat al ontvangen was moest terugbetaald worden. Om meer informatie over de reden van stopzetting te krijgen werd gezegd dat mensen maar in bezwaar moesten gaan tegen de genomen beslissing, maar die bezwaren werden vervolgens om allerlei vage redenen afgewezen. Er werd bijvoorbeeld gezegd dat aangeleverde informatie incompleet of niet akkoord was, zonder hierbij verder enige uitleg te geven over wat er dan ontbrak of onjuist was. Om die reden ben ik gaan procederen. 

In november 2015 oordeelde de rechtbank Den Bosch in mijn dossier dat de aangeleverde informatie wel afdoende was. De Belastingdienst ging daartegen in hoger beroep en pas op 8 maart 2017 werd ik weer in het gelijk gesteld. Ik voelde me door die beslissing wel gehoord, dacht ook na die uitspraak dat iedereen die hetzelfde meemaakte nu wel in het gelijk gesteld zou worden. Dat bleek helaas anders. Normaalgesproken moet, vóórdat een toeslag wordt gestopt, op basis van artikel 23 AWIR eerst opgeschort worden, volgens het oordeel van de Raad van State is direct stopzetten namelijk in strijd met de systematiek van de wet. Vervolgens wordt informatie opgevraagd en als iemand die informatie dan niet of niet volledig inlevert, moet de burger nog eens gerappelleerd worden op grond van artikel 18 lid 3 van de AWIR, volgt er nog geen reactie of is de informatie incompleet of onjuist, dan kan de toeslag geheel of gedeeltelijk worden opgeschort, maar als blijkt dat de informatie wel compleet en ook juist is, moet de toeslag weer worden toegekend. Stopzetting is dus pas een laatste en heel hard middel, maar in deze situatie werd de toeslag al direct stopgezet. De insteek van de Belastingdienst was hier duidelijk dat er geen toeslag meer gegeven zou worden en dat informatie verstrekken over de reden van stopzetting niet nodig was, zelfs rechters werden niet of onvolledig over de materie geïnformeerd. Ik heb het gevoel dat ik daar wel een stokje voor heb gestoken. Wat mij echter een heel vervelende nasmaak geeft, is dat de Belastingdienst deze werkwijze al vanaf 2006 hanteert. Het is toevallig dat ik dit ontdekt heb, omdat ik vanuit mijn praktijk in de sociale verzekeringen – een bijstandsuitkering stop je ook niet zomaar – het idee had dat er iets niet klopte.”

Ik heb natuurlijk inmiddels het een en ander gelezen over deze kwestie, het is behoorlijk complex om precies te begrijpen hoe het nu zo ver heeft kunnen komen. Hoe komt het toch dat de top van de Belastingdienst deze misstanden zo lang heeft genegeerd?

“Ik weet niet of er sprake was van negeren vanuit de top, ik heb met name te maken met de uitvoeringsorganisatie. In december 2017 heb ik me echter uitgebreid gewend tot de top met alle informatie omtrent deze casus en vervolgens in juni 2019 nogmaals, men deelde echter mijn visie niet. Bij de Belastingdienst zelf merkte ik dat er alles aan werd gedaan om niet transparant te zijn. Dossiers bij de rechtbank werden bijvoorbeeld op basis van een interne werkinstructie incompleet aangeleverd, er werden stukken achtergehouden, zodat ook zo’n rechter geen compleet beeld kreeg. Een cliënte zei bijvoorbeeld op zitting dat ze een groot aantal keren naar de Belastingdienst had gebeld om informatie te krijgen, dat werd dan ontkend. Achteraf bleek vervolgens uit telefoonnotities die ik heb weten te bemachtigen dat die mevrouw wel degelijk heel vaak gebeld had.”

In hoeverre heeft volgens u de dubbele nationaliteit van mensen een rol gespeeld in de toeslagenaffaire? 

“De Autoriteit Persoonsgegevens heeft na een signaal van mij – waarvoor ik overigens ook weer heb moeten procederen omdat mij te kennen gegeven werd dat men niet van plan was om mijn signaal te onderzoeken  – onderzoek gedaan naar de vermeende verwerking van gegevens omtrent de tweede nationaliteit en in een rapport op 20 juli 2020 geconcludeerd dat de Belastingdienst discrimineerde. Het staat dus inmiddels vast dat die een rol heeft gespeeld.”

De toeslagenaffaire is natuurlijk een kwestie die veel levens heeft verwoest, in de media wordt herhaaldelijk aangegeven dat het daarbij gaat om 35.000 mensen. Wat is uw inschatting inzake het aantal mensen dat is gedupeerd door deze kwestie?

“Ik weet niet of dat aantal van 35.000 ook de zaken rondom zorg- en huurtoeslag en kindgebonden budget betreft. In 2016 heb ik ontdekt dat mensen bij de Belastingdienst op zogenaamde ‘in- en uitsluitlijsten’ terechtkwamen, met meer dan 260.000 namen. Deze lijsten werden ook gedeeld met allerlei instanties, zoals het UWV, die daar mogelijk ook weer actie op ondernomen hebben. Gedupeerden kunnen daarmee ook nog zitten in de zorg- en huurtoeslag, bij het kindgebonden budget, bij het UWV, bij de Sociale Verzekeringsbank, bij de gemeenten, etc. Eerlijk gezegd heb ik dus zeker niet helder om hoeveel gedupeerden van deze werkwijze van de Belastingdienst het werkelijk gaat.”

Wat mij opvalt, er is het een en ander beloofd rondom de compensatie van gedupeerden, maar het lijkt erop dat veel gedupeerden van enige compensatie nog nauwelijks iets hebben gemerkt.

“Ik beperk me altijd tot mijn eigen cliënten, omdat ik niet voor 35.000 mensen kan spreken en ik als advocaat die mensen ook niet feitelijk bijsta. Al vanuit de resultaten van de commissie Donner heeft een deel van mijn cliënten in december 2019 een compensatie aangeboden gekregen. De bedragen die deze mensen ten onrechte hadden moeten betalen zouden ze terug krijgen, met daarbovenop een schadevergoeding van 25% van dat bedrag en 500 euro per half jaar dat ze hadden moeten wachten. Dus inderdaad schiet het niet op.”

Is de hoogte van die vergoeding in uw ogen voldoende?

“Nee, zeker niet, ik heb dat ook al in 2019 aangegeven, maar er is nog steeds geen enkel zicht op een goede oplossing. Ik zit op dit moment met 40 cliënten bij de commissie Werkelijke Schade, waarvoor in februari al zittingen zijn geweest, maar nu in mei nog steeds geen resultaten zijn.”

Hoe kijkt u aan tegen de verschillende onderzoeken die inmiddels uitgevoerd zijn? Ik heb namelijk gelezen dat ze soms een behoorlijke schijn van partijdigheid hebben.

“Zodra er iets verkeerds ontdekt wordt dat de overheid betreft, komt er een informatiestop en worden diverse, vaak langdurige onderzoeken opgestart. Neem bijvoorbeeld het onderzoek van de FSV en Discrininatie nu, en de heer Donner. In ons dossier was in ieder geval bij de top al in juni 2019 bekend wat er speelde. In de notulen van het debat waar laatst zoveel ophef over geweest is, wordt ook gesteld dat de Belastingdienst zes jaar lang ‘als een denderende trein heel hard is doorgereden’. Eigenlijk zou je dan verwachten dat er wordt gekeken welke slachtoffers gemaakt zijn en wat een oplossing zou kunnen zijn, maar in plaats daarvan wordt er een commissie opgetuigd, die dan weer gevolgd wordt door verschillende andere commissies en onderzoeken en na al die tijd is er nog steeds geen afdoende oplossing gekomen. Het schrijnende hier is dat dus alle onrecht bij de regering bekend was, terwijl het kabinet vergaderde over het in toom houden van Omtzigt en extra druk op hem legde, in plaats van oplossingen zoeken voor de gedupeerden. De overheid heeft kennelijk tijd genoeg, maar als je als burger gegevens moet inleveren kun je ook niet naar een onderzoek of commissie verwijzen en de zaak zo eindeloos traineren.”

Heeft u nu wel vertrouwen in de aangekondigde parlementaire enquête? Denkt u dat daarin nieuwe feiten aan het licht zullen komen en dat de uitkomsten mogelijk toch nog positieve gevolgen kunnen hebben voor uw cliënten?

“De parlementaire enquête is breder van opzet dan de mini enquête die er al is geweest, die overigens ook al verhelderend was en waarin het leek alsof de Belastingdienst en alle mensen die gehoord zijn er alles aan gedaan hebben om ervoor te zorgen dat in ieder geval niet de hele waarheid boven tafel kwam. In de parlementaire enquête zullen meer mensen op lagere niveaus gehoord worden, ik verwacht daar veel meer helderheid als resultaat. Momenteel loopt ook een onderzoek van PwC naar de memo Palmen (een memo uit 2017 waarin een ambtenaar meldde dat de Belastingdienst in de toeslagenaffaire ‘laakbaar’ handelde en daarnaast compensatie voor gedupeerde ouders werd geadviseerd, red.), ook dat is een interessant onderzoek. En daarnaast zijn het onderzoek FSV (Fraude Signalering Voorziening, red.) en Etnisch profileren gaande.”

Dan heb ik nog een onderwerp dat ik wil aansnijden. Verschillende media stellen dat gedupeerden moeilijk de weg wisten te vinden naar goede rechtsbijstand. Wat is uw mening over de grote bezuinigingen in de sociale advocatuur en het feit dat veel sociale advocaten moeite hebben om op basis van toevoeging praktijk te voeren?

“Recentelijk is een motie aangenomen die de bezuinigingen op de sociale advocatuur weer gedeeltelijk gaat terugdraaien, dat is denk ik ook ten gevolge van dit schandaal. Men is misschien toch gaan inzien dat verandering echt noodzakelijk is. In de afgelopen zes jaar, tijdens de procedures rondom de kinderopvangtoeslag, heb ik gemerkt dat voor in bezwaar gaan of herzieningen sowieso geen toevoeging wordt verstrekt, en dat daarnaast voor dit soort zaken zoveel uren nodig zijn, dat de vergoeding die je in toevoeging krijgt bij lange na niet toereikend is. Procederen tegen de overheid is enorm tijdrovend, dat mensen dus geen toegang hebben gehad tot de gefinancierde rechtshulp ligt denk ik ook in het feit dat veel advocaten zulke zaken daarom liever niet aannemen. Op toevoeging krijg je voor een zaak namelijk 1100 euro, werk ik in een zaak 30 uur, dan komt dat neer op 35 euro per uur inclusief btw, deel dat bedrag door het aantal uren dat ik in sommige dossiers moet spenderen, dan kom je in het beste geval zelfs uit op slechts ongeveer 5 euro per uur. Moet je bijvoorbeeld door het achterhouden van informatie door de Belastingdienst of het feit dat een cliënt veel tijd en aandacht vraagt dossier overstijgend werken, dan hou je per uur nog minder over. Werk je namelijk meer uren, dan krijg je toch niet meer betaald dan bijvoorbeeld 8 uur in een bestuurszaak. 

Daarnaast speelt nog een ander probleem. In de gefinancierde rechtshulp heb je als advocaat te maken met de Raad voor Rechtsbijstand, zij bepalen achteraf of je een bepaalde zaak terecht hebt opgepakt en dus recht hebt op de vergoeding. Dit is een heel strikte organisatie die haar uiterste best doet om zo weinig mogelijk geld naar de gefinancierde advocaat te laten toestromen. Ook het juridisch loket, dat sinds 2005 bestaat en een eerste stap vormt voor mensen met een juridisch probleem, probeert zoveel mogelijk mensen ‘zelfredzaam’ te achten, zodat ze niet in aanmerking komen voor gefinancierde rechtshulp.  Als je als advocaat vervolgens een toevoeging aanvraagt en declareert is het jouw verantwoordelijkheid het geld weer terug te betalen als de Raad voor Rechtsbijstand achteraf oordeelt dat je de zaak niet had mogen doen omdat zij vinden dat de cliënt zelfredzaam is. Omdat je de werkzaamheden voor die cliënt dan al wel hebt uitgevoerd, ontvang je er dus in feite geen vergoeding voor. Deze manier van werken zorgt ook nog voor extra administratieve druk omdat alles van uren tot gereden kilometers exact vastgelegd en verantwoord moet worden. Win je een zaak en wordt er een proceskostenveroordeling gewezen, dan wordt die vervolgens afgetrokken van de vergoeding. 

Ik vraag me dan af waarom een landsadvocaat die de Belastingdienst vertegenwoordigt 500 euro per uur verdient en niet op basis van gefinancierde rechtshulp hoeft te werken? Wij werken in deze zaken tégen de overheid, hij werkt vóór de overheid, waarom zit hij op een prachtige locatie en zitten de gefinancierde rechtshulpadvocaten meestal ergens achteraf in een straat, terwijl ze ook nog bang moeten zijn dat ze hun huur niet meer kunnen betalen of een al ontvangen vergoeding terug moeten betalen als ze een zaak niet hadden mogen doen?”.

Het lijkt er volgens mij op dat de manier waarop de sociale advocatuur is ingericht zo mensen ervan weerhoudt te procederen als ze te maken hebben met een misstand of bijvoorbeeld een fout van de Belastingdienst.

“Ja natuurlijk, de kosten worden namelijk verhaald op de verkeerde mensen! Bedrijven die miljarden omzetten hebben nooit problemen met de Belastingdienst, maar de kleine burger die niet eens bij een advocaat terecht kan omdat hij die uit eigen zak moet betalen en dat niet kan, die wordt wel gepakt. Zo’n sociale advocaat is niet sociaal omdat hij goedkoop moet zijn. Het sociale zit in het feit dat zo’n advocaat een functie heeft in de maatschappij, namelijk het helpen van minder zelfredzame mensen die niet genoeg geld hebben om een advocaat te betalen. Op dit moment staat sociaal voor goedkoop en minder goed en ik denk dat we daarvan af moeten. In de gefinancierde rechtshulp moet naar mijn mening sociaal ook staan voor een volwaardig salaris, zodat advocaten niet de sociale advocatuur uitrennen, omdat ze van werken op toevoeging hun huur niet meer kunnen betalen. Op dit moment is de regering alles behalve sociaal en dat merk je in de rechtsgangen, bij de overheidsinstellingen en in de uitvoeringsinstellingen. ”

Kamerleden die vragen over de affaire stelden en probeerden de zaak aan het licht te brengen werden aan alle kanten tegengewerkt en onvolledig geïnformeerd. Stukken kwamen bijvoorbeeld zo laat dat ze zich niet goed op een debat konden voorbereiden. Deze Kamerleden, die toch democratisch zijn gekozen en het volk vertegenwoordigen, hebben daardoor gewoon hun werk niet goed kunnen doen. Hoe is die bestuurscultuur zo gekomen?

“Dit gebeurt niet alleen in de kamer, maar ook in de rechtbank. Het is daarbij niet zo dat sprake is van gebrekkige informatievoorziening, want dat is wat men steeds benoemt. Het gaat om het niet volledig verstrekken van informatie die wel voorhanden is. Gebrekkige informatie zou betekenen dat niemand over die informatie beschikt. Niet of niet volledig verstrekken van informatie blijkt zelfs opgenomen in werkinstructies bij de Belastingdienst en leidt tot een informatievoorzieningvoorsprong bij de overheid. De burger die te maken heeft met een overheid waarvan ze iets nodig hebben , die worden denk ik gezien als de minder rendabelen in onze samenleving, als mensen die niet voor zichzelf kunnen zorgen. De overheid heeft het liefst mensen die self made zijn en niets van de overheid willen, dat is het makkelijkste.”

Wat was uw reactie op het uitlekken van de opmerking “Omtzigt, functie elders” in de aantekeningen rondom de kabinetsformatie? Ik ben wel benieuwd hoe u daar als betrokkene tegenaan kijkt.

“Omtzigt heeft in dit dossier zo hard gewerkt. Al in 2019 wist men precies wat er was voorgevallen en in plaats van dat er werd gezocht naar een passende oplossing voor de ouders,  waren ze ook toen al bezig te bedenken hoe Omtzigt kon worden afgeremd. Dit speelt nu dus al drie jaar, wat ik gewoon verschrikkelijk vind. Ook voor hem lijkt mij dit een hele vervelende situatie, dat jij je werk naar eer en geweten doet en dat er een groep mensen in de regering zit die niet bezig is met de burgers, maar met zichzelf. Omtzigt zit volgens mij helemaal niet te wachten op een functie elders, hij wil gewoon een goed Kamerlid zijn.”

Hoe denkt u dat het komt, dat in de recente verkiezingen de VVD, ondanks de toeslagenaffaire, toch weer de grootste partij geworden is? 

“De groep mensen die op Rutte hebben gestemd, hebben geen idee wat de gedupeerden in deze zaak hebben meegemaakt, omdat het hen zelf niet is overkomen. Ik zat laatst bij een televisieprogramma, waar iemand zich naar mij omdraaide en zei “Maar dit is toch allemaal al opgelost, iedereen heeft toch 30.000 euro gekregen en het is nu toch allemaal klaar?” Zulke denkbeelden zijn het gevolg van de beeldvorming naar buiten toe, dat is ook de reden dat de VVD bij de verkiezingen niet minder stemmen heeft gekregen. Er is in de media volop gecommuniceerd dat alle gedupeerden zouden worden gecompenseerd, dat iedereen 30.000 euro zou krijgen. Dat geeft het beeld dat de regering nu haar uiterste best doet om iedereen te helpen. Mensen die zelf niets te maken hebben met toeslagen, denken dan ‘wat een zeurpieten, ze hebben toch allemaal 30.000 euro gekregen, dat is twee keer een jaar bijstandsuitkering of een auto, nu kunnen ze toch weer gewoon door met hun leven. Ze zullen toch echt wel iets verkeerd gedaan hebben.’ Men denkt met een integere uitvoeringsinstelling te maken te hebben, achterhouden van stukken komt immers vast niet voor in Nederland!  Er is dus in de beeldvorming sprake van een alternatieve werkelijkheid. Wat de regering naar buiten toe communiceert is niet wat er werkelijk gebeurt, pas als je interne stukken krijgt, pas als er iets gelekt wordt, dan zie je hoe verkeerd het zit. Als je zelf niets van de overheid nodig hebt, heb je niet te maken met de echte werkelijkheid en denk je dat alles in Nederland toch hartstikke goed geregeld is.”

Heeft u tot slot nog een boodschap voor de lezers van het interview? Ik stel deze vraag altijd aan de geïnterviewde, dus ook aan u!

“Ik hoop dat voor de lezers die er zelf niet mee te maken hebben de dingen die ik heb aangekaart, zoals de beeldvorming, de manier waarop de sociale advocatuur werkt, en de manier waarop de gedupeerden in de toeslagenaffaire behandeld worden, een eyeopener zijn. Dat men ziet dat wat naar buiten wordt gecommuniceerd soms gewoon niet klopt. Wat ze te zien krijgen is de theorie en wij zijn de praktijk.”