Naast het strafrecht ben ik al ruim 14 jaar werkzaam op het gebied van het psychiatrisch patiënten recht. Wat is dat en wat doet een advocaat precies is een veel gehoorde vraag.
Om geen ingewikkeld juridisch verhaal af te steken waarbij de lezer van deze column meteen afhaakt zal ik kort en eenvoudig uitleggen wat er met iemand gebeurt die in verband met een psychiatrisch ziektebeeld (meestal) tijdelijk wordt opgenomen in een gesloten setting.
De meeste mensen die gedwongen worden opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis vertonen een psychotisch beeld. Een psychose kan iedereen overkomen. Wanneer je bijvoorbeeld heel veel stress hebt en daardoor nachten niet of te weinig slaapt raakt je lichaam ontregelt en kan dat leiden tot waanbeelden en hallucinaties, waardoor je de werkelijkheid niet meer scherp ziet. Wanneer je door de psychose gedrag vertoont waardoor je nadeel toebrengt aan jezelf of aan mensen om je heen kan het gebeuren dat de crisisdienst eraan te pas moet komen. Wanneer de crisisdienst meent dat de situatie gevaarlijk is kan de burgemeester van de gemeente waarin iemand woont een crisismaatregel bevelen. Dan volgt opname op een gesloten afdeling van een psychiatrisch ziekenhuis.
Naast een psychose kan er ook sprake zijn van mensen die gediagnosticeerd zijn met schizofrenie of borderline en daardoor een verward beeld vertonen. Maar ook mensen die een zware depressie hebben en daardoor suïcidaal zijn, alsmede mensen met zware verslavingsproblematiek (alcohol en/of drugs, korsakov) of bekend zijn met anorexia.
Deze crisismaatregel is voor 3 dagen. Er gaat een melding uit naar de piketadvocaat die de client binnen 24 uur bezoekt. Soms wacht de advocaat iets langer in overleg met de afdeling waar de client zich bevindt wanneer de psychische toestand een bezoek van een advocaat niet meteen toestaat.
In ieder geval bezoekt de advocaat de client voorafgaand aan de zitting die na 3 dagen plaats vindt op de afdeling waar de client verblijft. De rechter komt naar de instelling, evenals de advocaat en bij de zitting is tevens een psychiater aanwezig. Bij voorkeur de behandelend psychiater maar door gebrek aan personeel binnen de GGZ lukt dat helaas bijna nooit en dat is voor iemand die toch al in de war is vaak ingewikkeld.
De rechter beslist op een vordering van het openbaar ministerie of de crisismaatregel verlengd moet worden voor een periode van maximaal 3 weken. Deze verlenging kan worden bevolen wanneer er sprake is van a) een onvrijwillige opname b)een psychiatrisch ziektebeeld vast gesteld door een onafhankelijk psychiater c) dat ziektebeeld leidt tot nadeel voor zichzelf of voor anderen. In dit stadium wordt de crisismaatregel in 90% van de gevallen verlengd, tenzij de client zo snel is opgeknapt dat de opname beëindigd kan worden. De crisismaatregel wordt dan voortgezet en geeft de psychiater de bevoegdheid de client te behandelen en medicatie toe te dienen, ook als deze dat weigert. Meer dan eens knapt een client op wanneer er ineens voldoende nachtrust is en medicatie wordt toegedien. Dan hoeft een opname geen 3 weken te duren maar kan de client eerder al naar huis, vaak met voorwaarden.
Deze voorwaarden zien we terug in de vervolg stap na de verlengde crisismaatregel. Dan komt de zorgmachtiging om de hoek kijken. Een zorgmachtiging is eigenlijk een parachute op je rug om te voorkomen dat je (in dit geval) terugvalt. Er zijn mensen die eerst nog een tijd met een zorgmachtiging in een gesloten setting verblijven maar er zijn vaker mensen die met een zorgmachtiging thuis verblijven en begeleid worden door een ambulant team dat huisbezoeken brengt en controleert of de medicatie zoals voorgeschreven ook daadwerkelijk wordt ingenomen.
Dat is belangrijk want de behandelaar kan besluiten onder de werking van de lopende zorgmachtiging iemand voor korte tijd op te nemen wanneer diegene tegen advies in stopt met medicatie en toch weer psychotisch dreigt te worden. Daar hoeft dan niet opnieuw een rechter over te oordelen.
De eerste zorgmachtiging is voor een periode van een half jaar en kan telkens verlengd worden voor de periode van een jaar. Sommige mensen hebben jarenlang een zorgmachtiging en medicatie en dat volstaat, waardoor zij toch gewoon thuis hun leven kunnen leiden.
De crisismaatregel en de zorgmachtiging zijn begrippen uit de WVGGZ, de wet verplichte geestelijke gezondheidszorg. Daarnaast is er ook de WZD, de wet zorg en dwang. Daar spreken we over een inbewaringstelling en de voortzetting daarvan voor een periode van 6 weken gevolgd door een rechterlijke machtiging. Deze wet ziet op mensen die lijden aan een vorm van dementie of mensen met een verstandelijke beperking. Ook hier gaat het om een onvrijwillige opname in een gesloten setting als gevolg van een psychiatrisch ziektebeeld waardoor deze mensen een nadeel vormen voor zichzelf of hun omgeving.
Dit is in een notendop een uiteenzetting over deze wet en de mogelijkheden die de wet biedt voor opname. Maar wat doet een advocaat?
Het is niet voor niets dat er toelatingseisen zijn om werkzaam te mogen zijn binnen dit rechtsgebied en de belangrijkste voorwaarde is dat iemand minimaal 7 jaar werkzaam moet zijn als advocaat. Hoewel het juridisch niet een erg ingewikkeld rechtsgebied is vergt het juist veel van de advocaat zelf en met name de communicatie skills want het is anders communiceren met iemand die met z’n volle verstand de keus maakt om een bank te overvallen dan te communiceren met iemand die denkt dat de kinderen van Michael Jackson van hem zijn en hij zelf de broer van prins Claus is om maar iets te noemen.
Wanneer je een melding krijgt ontvang je automatisch een beknopte medische verklaring van een psychiater die niet eerder bij deze client betrokken is geweest. Daar wordt kort beschreven wat er met de betrokkene aan de hand is en welk ziektebeeld wordt geconstateerd alsmede het nadeel wat daaruit voortvloeit. Dat zijn soms heel ernstige gedragingen en je weet nooit wat je aantreft wanneer je de eerste keer je nieuwe client bezoekt. Ik denk dat ik een boek vol met mooie anekdotes kan vullen over de verschillende bezoeken de afgelopen 14 jaar en juist die onvoorspelbaarheid maakt dit rechtsgebied interessant.
In 9 van de 10 gevallen tref je iemand zonder enig ziekte inzicht die juist meent dat iedereen om hem of haar heen knettergek is en er niets van snapt. Omdat iemand meent niet ziek te zijn is er ook geen noodzaak medicatie te nemen en levert dat vaak lastige gesprekken op. Want je komt daar als advocaat om die persoon te begeleiden in een wereld die vaak helemaal nieuw en onbegrijpelijk is en vanuit die rol meent de client dat je erg je best moet doen om de rechter te overtuigen dat hij of zij niets mankeert en naar huis mag gaan. Maar aan de andere kant zit je daar als nuchter oordelend persoon die uit bestwil voor de client eigenlijk vindt dat die persoon beter een weekje daar kan blijven. Maar dat is je taak niet! Het bestwil criterium is niet leidend.
Je begeleid de client tijdens de zitting en spreekt namens de client tegen de rechter, waarbij je het standpunt van de client ten aanzien van de vordering om langer opgenomen te blijven weergeeft en dat is meestal vrij eenvoudig want de client wil doorgaans maar 1 ding en dat is naar huis.
Naast de cliënten die zijn opgenomen zijn er ook zittingen aan huis, de zogenaamde huisbezoeken waarbij dw rechter thuis komt bij de client om een zorgmachtiging te bespreken of een rechterlijke machtiging bij dementerende mensen of mensen met een verstandelijke beperking.
Wat te denken van demente oudere mensen die vanuit een thuis situatie van de een op de andere dag uit het huis worden gehaald waar ze al 50 jaar wonen met of zonder partner maar waarbij de situatie onhoudbaar is geworden door het ziektebeeld en een uitgeput zorgsysteem. Hartverscheurend wanneer zo’n oud mensje uit huis wordt gehaald met heel verdrietige onmachtige familieleden die wel anders willen maar niet anders kunnen.
Hoe ga je om met jonge mensen die zo depressief zijn dat ze op allerlei manieren zelfmoord proberen te plegen en opgesloten blijven omdat het te gevaarlijk is om ze terug te laten gaan de maatschappij in terwijl je ze ziet wegkwijnen in een psychiatrisch ziekenhuis.
Hoewel het geen strafrecht is ervaren veel cliënten het wel degelijk zo omdat ze tegen hun wil opgesloten zijn.
Daarnaast zien we de grenzen tussen strafrecht en psychiatrie de laatste jaren steeds meer vervagen nu door de hectiek van ons bestaan steeds meer mensen in geestelijke nood raken en onder invloed daarvan in het strafrecht terecht komen.
Over al deze onderwerpen zal ik een serie columns schrijven om op deze manier meer goodwill te kweken voor de medemens die lijdt aan een psychiatrisch ziektebeeld omdat er in onze maatschappij voor deze best grote groep mensen weinig begrip is. Het etiket ‘gek’ wordt op iemands voorhoofd geplakt en ineens telt die persoon niet meer mee. Mensen in de omgeving weten niet goed hoe ze met een psychiatrisch patiënt om moeten gaan en vermijden contact waardoor deze groep mensen in een isolement terecht komt. Het is een wondere wereld, maar wel een grote wereld, voor veel mensen een onbekende en daardoor een beetje enge wereld maar een psychiatrisch ziektebeeld is even goed een ziekte als wanneer iemand met kanker wordt gediagnosticeerd of met een hartprobleem. Als je je been breekt is dat zichtbaar. Een psychiatrisch ziektebeeld is heftig maar minder goed zichtbaar, maar het is er wel en is een beperking voor veel mensen in onze samenleving. Het wordt tijd dat er meer aandacht en begrip is voor deze groep, juist omdat iedereen op een dag geconfronteerd kan worden met een dergelijk beeld en een daaropvolgende opname.