In de tijd dat de Wvggz nog de Bopz was kwam ik in contact met Jaques. Vanaf zijn 13e levensjaar kampte Jaques al met psychische problemen en was hij diverse malen al dan niet vrijwillig opgenomen in verschillende klinieken. Hij was gediagnosticeerd met schizofrenie waarvoor hij medicatie gebruikte. Zolang hij deze medicatie slikte kon hij zonder opname redelijk functioneren, maar toen Jaques op enig moment terecht kwam in een vriendengroep waar drugs werd gebruikt ontstonden er psychoses waarbij hij agressief gedrag vertoonde, zodanig dat de opnames elkaar in rap tempo opvolgden.
Na een aantal korte opnames was het een paar jaar geleden weer helemaal mis. De psychose was zo hevig dat dit leidde tot waanbeelden, hallucinaties en agressief gedrag zodanig dat een lange opname geïndiceerd was. Normale communicatie was niet mogelijk, er was geen ziekte besef en Jaques was en bleef medicatie ontrouw. In het kader van de opname werd daarom langere tijd dwangmedicatie voorgeschreven en met kleine stappen werd het beeld iets beter. Inmiddels duurde de opname al ruim een jaar en vond de behandelaar het tijd dat Jaques onbegeleid verlof zou krijgen. Op die manier kon getest worden of hij klaar was om naar huis te gaan. Zijn woning was door de familie al die tijd aangehouden dus terug naar zijn eigen huis was een optie.
Maar telkens wanneer Jaques met verlof was geweest bleek uit de urinecontrole dat hij drugs had gebruikt. Hierdoor, in combinatie met de antipathie tegen de medicijnen, kwam steeds dat onstabiele beeld weer boven drijven en duurde het een tijdje voor Jaques weer functioneerde na een verlof. Ondanks deze wetenschap kwam dan uiteindelijk de dag waarop Jaques na ruim een jaar opname fit to fly werd verklaard, hij mocht naar huis maar wel onder voorwaarden. Deze voorwaarden luiden dat hij trouw zijn medicatie zou blijven gebruiken en de ambulante hulpverleners van het Fact-team zou toelaten voor een wekelijkse check bij hem thuis.
Dit alles onttrok zich aan mijn wetenschap. Als de machtiging is verleend gaat de advocaat uit beeld en is het aan de behandelaar om binnen het kader van de machtiging te bepalen of een patiënt in staat wordt geacht om buiten de muren van de kliniek te functioneren, al dan niet onder toeziend oog van een ambulante hulpverlener. Als de client met ontslag wil of bezwaar wil maken tegen bijvoorbeeld dwangmedicatie wordt de advocaat nog wel eens gebeld maar in tegenstelling tot cliënten op andere rechtsgebieden is de band tussen client en advocaat in de psychiatrie meestal niet zo hecht, een uitzondering daargelaten.
Jaques ging uiteindelijk naar huis. Hij woonde vlakbij zijn moeder met wie hij een hechte band had. Na zijn ontslag uit de kliniek zocht hij haar dagelijks op en het leek goed te gaan.
Ik zat in de bioscoop en las in afwachting van de film het Parool op mijn telefoon. Mijn oog viel op een bericht met de kop: zoon met psychiatrisch ziektebeeld doodt moeder. Terwijl ik het bericht las bekroop mij een heel naar gevoel, want de initialen van de verdachte, zijn woonplaats en de omschrijving van het ziektebeeld sloten naadloos aan bij de persoon van Jaques. Het zou toch niet waar zijn.
Maandag na het weekend belde ik met het kabinet van de rechter-commissaris. Het was inderdaad Jaques. Maar hij zat heel diep in een psychose en had een piketadvocaat toegewezen gekregen en niet om mij gevraagd. Ik heb de collega gebeld om te informeren wat er was gebeurd en om aan te geven dat ik beschikte over een aantal medische rapporten vanuit de opnames die mogelijk bruikbaar konden zijn voor de strafzaak.
3 maanden later was Jaques zodanig uit de psychose dat hij een beetje besef kreeg wat er was gebeurd, dat hij verdachte was van het doden van zijn moeder en dat de gevangenis een andere plek was dan de kliniek waar hij normaliter verbleef als het even niet goed met hem ging. Hij belde mij op met de vraag of ik hem verder bij wilde staan omdat hij mij toch langer kende dan zijn huidige advocaat, wij toch een soort van band hadden opgebouwd en ik zijn moeder had gekend.
Allereerst wilde ik heel graag weten wat er was gebeurd maar hij kon het mij niet vertellen omdat hij totaal geen herinnering had aan die fatale avond. Uit het dossier bleek wat er was voorgevallen. De eerste week thuis ging eigenlijk best goed, maar al snel veranderde het beeld. Moeder maakte zich zorgen. Er was weer sprake van drugsgebruik en zij kon niet vast stellen of hij trouw de voorgeschreven medicatie nam. Op de dag van het vreselijke incident ging het zo slecht met Jaques dat moeder aan de bel had getrokken bij het Fact-team en gezegd had dat zij zich grote zorgen maakte om Jaques en smeekte of er iemand bij hem kon gaan kijken.
Er waren meerdere telefoontjes nodig voordat eind van de middag de begeleider van Jaques naar zijn huis ging. Maar er werd niet opengedaan dus ging hij weer weg. Hij zei tegen moeder dat het zo’n vaart niet zou lopen omdat Jaques trouw elke week zijn medicatie ophaalde bij de apotheek. Mijn mond viel open. Iedereen kan zijn of haar medicatie halen maar dat is nog geen garantie dat deze medicijnen ook worden ingenomen en tijdens de huiszoeking na het gruwelijke incident vond de politie dan ook de gevulde doosjes met medicijnen in het huis van Jaques.
Omdat moeder bleef aandringen is de begeleider die namiddag nog een keer naar het huis van Jaques gegaan en toen werd er opengedaan. Er is een kort gesprekje geweest aan de deur waarbij Jaques zijn begeleider niet in zijn woning wilde binnen laten. Er werd een afspraak gemaakt voor de volgende dag om elkaar te ontmoeten. Zover is het helaas niet gekomen omdat Jaques die avond voor het eten naar zijn moeder ging en na mogelijk een ruzie of discussie met haar heeft hij haar zodanig mishandeld dat zij aan haar verwondingen is overleden.
Vanaf dat moment werd Jaques van patiënt een verdachte en kwam het strafrecht in beeld. Het heeft heel lang geduurd voordat Jaques zodanig helder was dat hij begreep wat er was gebeurd en wat hij had gedaan. Dat moment was begrijpelijkerwijs heel heftig omdat hij door zijn psychotisch beeld geen enkele herinnering had aan die avond, maar wel verder moet leven met de wetenschap dat hij verantwoordelijk is voor de dood van zijn moeder.
Na uitgebreid onderzoek door een psychiater en een psycholoog kwam er een rapport met als eindconclusie dat Jaques volkomen ontoerekeningsvatbaar was op het moment dat hij zijn moeder zodanig mishandelde dat zij daardoor kwam te overlijden. In dergelijke situaties wordt geen straf opgelegd maar een maatregel en dus kreeg hij TBS met dwangverpleging.
Inmiddels zijn we vele jaren verder. Het gaat goed met Jaques. Het heeft bijna 4 jaar geduurd eer het psychotische beeld naar de achtergrond verdween zodanig dat hij heel voorzichtig kan gaan nadenken over een leven buiten de kliniek. Er is veel kritiek in de maatschappij op de tbs-maatregel en dat is niet altijd onterecht. Maar voor Jaques heeft de behandeling de afgelopen jaren zijn vruchten afgeworpen. Hij is er nog niet helemaal, maar hij is op de goede weg. Hij kwam van heel ver en ziet voorzichtig weer een beetje toekomstperspectief.
Had het anders gelopen wanneer zijn behandelaar hem langer binnen had gehouden met de wetenschap dat Jaques zodra hij buiten was meteen drugs zou gaan gebruiken met alle gevolgen van dien? Er zijn uiteraard gesprekken geweest met de kliniek maar zij verschuilen zich achter protocollen en handelen volgens hun beleid.
Had het anders gelopen wanneer de behandelaars van het Fact-team er meer op toe hadden gezien dat Jaques zijn medicatie niet alleen ophaalde bij de apotheek maar ook daadwerkelijk in nam?
We zullen het nooit weten, moeder komt er niet meer door terug en Jaques krabbelt voorzichtig weer op. Hij gebruikt dagelijks een onwaarschijnlijk grote hoeveelheid medicatie die hem redelijk laat functioneren, maar de bijwerkingen van deze pillen zijn heftig en zwaar voor Jaques. Hij weet dat hij dit zal moeten blijven gebruiken, hij weet inmiddels dat als hij deze medicatie trouw slikt en geen drugs gebruikt hij weer kan meedraaien in de maatschappij en dat er ook voor hem een plekje is.
Ik gun het hem, ik gun hem na alles wat er is gebeurd een ‘normaal’ bestaan.
Maar boven alles hoop ik, hoewel we niet in een maakbare samenleving wonen, dat dergelijke incidenten zich niet meer voor zullen doen en er binnen de GGZ betere inschattingen worden gemaakt. Daar heb ik een hard hoofd in nu de klinieken vol zitten, er een groot gebrek aan beschikbare plekken en psychiaters is en het personeel met moeite alle ballen in de lucht houdt.
Er gaat zoveel verdriet schuil achter dat ene krantenberichtje. Meestal lees je zo’n artikel en ga je verder met waar je mee bezig bent, maar als je betrokken raakt bij het in het bericht beschreven incident merk je pas wat er schuilgaat achter die paar regels in de krant.